Komputer o nazwie Micro 16s jest bardzo ciekawym rozwiązaniem, bowiem wyposażony go w dwa mikroprocesory. Jednym z nich jest 8-bitowy Z80A, a drugim – już 16-bitowy Intel 8086. Poza tym posiada 128 kilobajty pamięci RAM, dwa napędy dyskietek 5,25-cala i odłączaną klawiaturę. Wszystko działa pod kontrolą słynnego systemu CP/M.
Według Fujitsu, Micro 16s został zaprojektowany na rynek amerykański, w szczególności dla użytkowników biznesowych. Został wprowadzony na rynek w 1983 roku. Kluczowymi cechami są dwa mikroprocesory i system operacyjny, pod którym procesor Z80 może wykonywać oprogramowanie zaprojektowane dla CP/M w wersji 2.2. Uruchomienie opcjonalnego kodu dla procesora Intela pozwala wykonywać jednocześnie do czterech zadań obliczeniowych.
Micro 16s zawiera 128 kilobajtów pamięci. z kontrolą parzystości, którą można rozszerzyć do jednego megabajta. Ponadto maszyna posiada dodatkowe 48 kilobajty przeznaczone do obsługi obrazu w wysokiej rozdzielczości. Nie mniej ważne jest dołączone oprogramowanie, wśród którego należy wymienić takie pozycje jak WordStar i SuperCalc. Fujitsu w tym wypadku zdecydowało się nie udostępniać języków programowania wysokiego poziomu, przez co swoją politykę zbliżyło do dzisiejszego podejścia do komputerów używanych w domu.
Również wiele dodatkowych programów było sprzedawanych nie przez Fujitsu, lecz przez lokalnych dystrybutorów. Tłumaczono to filozofią marketingową polegającą na skierowaniu Micro 16s do klienta biznesowego poszukującego gotowego systemu „pod klucz”.
Oczywiście nie oznacza to, że tym komputerze nie można programować. Wręcz przeciwnie, podręcznik do systemu CP/M zawiera dokumentację odnoszącą się do Asemblera. Jednak nie jest to ten rodzaj szczegółowości, do którego przyzwyczaili nas producenci sprzętu w latach ’80-tych, instrukcja jest bardziej ogólnym omówieniem możliwości wraz wieloma odniesieniami do dokumentacji procesora 8086. Instrukcja zawiera za to obszerne instrukcje dotyczące rozpakowywania, konfigurowania i uruchamiania komputera.
Obudowa Micro 16s jest metalowa, nieco mniejsza niż ówczesnych produktów firmy IBM. Posiada osobne złącza dla klawiatury, pióra świetlnego, monitora monochromatycznego i kolorowego RGB, drukarki, a także urządzeń podłączanych do portu szeregowego RS-232. Mamy także dostęp do specjalnego panelu zawierającego 16 przełączników typu DIP. Nie są one opisane w instrukcji, z wyjątkiem jednej ilustracji pokazującej, w jaki sposób powinny być ustawione w celu prawidłowego działania monitora.
Z tyłu jednostki znajdują się cztery prostokątne osłony, które kryją 5 gniazd rozszerzeń, każde 130-pinowe. Nie przypomina to żadnego typowego portu, na dodatek w instrukcji nie ma na ten temat żadnych informacji. Użytkownik, który kupował wtedy Micro 16s mógł najwyżej snuć przypuszczenia, jaki dodatkowy osprzęt będzie mógł podłączyć do swojego komputera za jakiś, bliżej nieokreślony, czas.
Komputer ma także dwie stacje dyskietek 5,25-cala, obsługującej dwustronne nośniki o pojemności 320 kilobajtów. Dioda LED pokazuje, kiedy są wykonywane operacje. Ciekawym rozwiązaniem jest wydłużenie czasu obracania się napędu po zakończeniu odczytu lub zapisu, co przyspiesza dostęp do danych. Przypomina to nieco rozwiązania stosowane w niektórych drukarkach laserowych, na przykład HP LaserJet 1160.
Klawiatura posiada 98 klawiszy, w tym standardową klawiaturę alfanumeryczną, a także klawiaturę numeryczną z operacjami arytmetycznymi, dziesięć klawiszy funkcyjnych, dziesięć klawiszy specjalnych i cztery klawisze sterowania kursorem – ułożone w logicznie uzasadniony sposób, choć wygląda to nietypowo. Miłym akcentem jest dioda LED obok klawisza CAPS LOCK i podobny wskaźnik dla klawisza INSERT. Klawisz ENTER jest ok. czterokrotnie większy od pozostałych klawiszy.
Klawisz GRAPH służy do uzyskiwania znaków graficznych z klawiatury. Jednak nie jest to klawisz przełączający tryb pracy, lecz musi być przytrzymany razem z innym klawiszem. Działa to podobnie do kombinacji klawiszy typu ALT czy CTRL i powoduje wprowadzenie alternatywnego zestawu znaków. W sumie klawiatura jest w stanie wygenerować 96 standardowych liter, cyfr i symboli, 32 znaki graficzne, 39 liter greckich, 10 liczba o zmniejszonych rozmiarów i 26 symboli matematycznych, muzycznych i symbole naukowych.
Klawiatura ma również kilka interesujących stałych klawiszy funkcyjnych, w tym wstawianie, usuwanie, kasowanie linii, kasowanie ekranu, ustawianie kursora w pozycji „domowej” i duplikowanie znaków. Ostatnia funkcja działa inaczej w różnych pakietach oprogramowania, ale ogólne przeznaczenie jest zachowane we wszystkich dołączonych programach.
Za pomocą polecenia KLICK można włączać i wyłączać dźwięki klawiszy, oczywiście dotyczy to systemu CP/M. Powoduje to ciche „kliknięcia”, które działają inaczej w różnych programach. Wszystkie klawisze posiadają samo- powtarzalność po przytrzymaniu przez ok. 1 sekundę. Standardowe klawisze alfabetyczne, numeryczne i symbole są białe z czarnymi napisami, a pozostałe klawisze są jasno-szare. Ten sam schemat kolorów jest również używany na obudowie.
W sprzedaży dostępne były dwa monitory firmy Fujitsu: Micro 16s, 12-calowy monochromatyczny (zielony) i 11-calowy kolorowy (RGB). Rozdzielczość w trybie tekstowym wynosi 40 lub 80 znaków na 25 linii. Za pomocą polecenia SCREEN w CP/M można zmieniać ustawienia poprzez definiowanie różnych rodzajów zmiennych. Modyfikować możemy między innymi liczbę linii na ekranie, liczbę przewijanych automatycznie linii, ilość wyświetlanych kolorów oraz tryb wyświetlania zegara czasu rzeczywistego.
Rozdzielczość grafiki wynosi 640×200 pikseli. Z kolorowym monitorem dostępnych jest osiem kolorów. Pamięć wideo dla grafiki i trybu znakowego jest oddzielna, więc mogą być wyświetlane niezależnie. Różne pakiety oprogramowania wykorzystują kolory na różne sposoby. Na przykład SuperCalc używa białego jako hasła użytkownika, niebieskiego dla nazw w arkuszach kalkulacyjnych i jasno-niebieskiego dla etykiet klawiszy funkcyjnych.
Do monitora można było też dokupić obrotowy uchwyt, który podnosi nieco monitor i pozwala go przechylać od ok. 5 stopni do przodu do 20 stopni oraz obracać o 45 stopni w dowolną stronę.
Gdy system operacyjny jest uruchamiany po raz pierwszy, czyli bez dysku w napędzie, na ekranie pojawia się następujący komunikat:
DISK ERROR 0A (R, H, D, S, O, X or G)
Instrukcja mówi, że jest to normalne, ciekawe jednak, co oznaczają wyświetlone litery. Fujistu, zgodnie ze swoją filozofią „upraszczania” obsługi, nie uznał jako celowe poinformować użytkownika o stosowanych symbolach, dlatego niezależnie od stopnia szczegółowości tego komunikatu pozostaje po prostu włożyć dyskietkę do napędu i zresetować komputer. Szkoda, że oryginalna dokumentacja jest tak skromna, ale myślę, że producent nie sądził, że odbiorca docelowy będzie chciał tak szczegółowo zajmować się prostymi komunikatami o błędach, szczególnie po wielu latach.
CP/M-86 to system operacyjny zaprojektowany przez firmę Digital Research i w tym wypadku działa pod kontrolą procesora Intela. Jest on zgodny ze standardowym CP/M dla Z80, co powoduje, że bez problemu odczytami dyskietki – o ile do zapisu stosowany był domyślny system plikowy.
Można powiedzieć, że jest to most pomiędzy oprogramowaniem dla 8- i 16-bitowych procesorów, a także możliwość łatwego przenoszenia danych z innych komputerów. CP/M-w tej wersji może obsługiwać do jednego megabajta wewnętrznej pamięci RAM, pracować na 16 dyskach logicznych o pojemności do ośmiu megabajtów i kilku dodatkowych urządzeń.
Micro 16s ma dwa procesory, dlatego programy nie muszą być w żaden sposób dostosowywane. Są po prostu uruchamiane bezpośrednio korzystając z właściwego procesora. Niestety nie odbywa się to automatycznie, ale trzeba najpierw wczytać system w wersji dla procesora 8086, a następnie uruchomić specjalny program obsługujący CP/M w wersji 2.2.
Dodatkowym ograniczeniem jest fakt, że programy nie mogą korzystać z odwołań sprzętowych, ani sztuczek związanych z konkretną architekturą. Powoduje to, że część programów wyświetla nieprzewidziane błędy, jak na przykład Perfect Calc czy Perfect Writer, które wywołują komunikaty typu „disk not ready:” lub „I / O error”.
Warto dodać kilka słów o kilku dołączonych programach, które w latach ’80-tych były znane, a dzisiaj raczej należą do zapomnianej historii. Pierwszym z nich jest WordStar, czyli najczęściej stosowany ówcześnie procesor tekstu. Był uznawany za wyjątkowo wszechstronny, posiadał wiele niestandardowych funkcji i udoskonaleń, także w specjalnej wersji dla Micro 16s. Do programu użytkownik otrzymywać ponad 200 stronicowy podręcznik, omawiający instalację oraz obsługę, wraz z funkcjami niestandardowymi. Usprawnienia dotyczyły między innymi lepszej jakości druku na drukarkach Epson.
Kolejnym ważnym programem jest SuperCalc, czyli pakiet arkusza kalkulacyjnego dostosowanego do odbiorcy biznesowego. Jako nowe funkcje wymieniano wtedy automatyczne sortowanie wierszy lub kolumn, formatowanie tekstu oraz liczb, zabezpie czanie komórek lub całych zakresów komórek, funkcje logiczne oraz funkcje związane z operacjami na różnych formatach daty. SuperCalc w wersji dla komputera Fujitsu jest także przystosowany do korzystania z dziesięciu wbudowanych i dwóch programowalnych klawiszy funkcyjnych, a także pozwala zmieniać paletę kolorów na ekranie.
Specyfikacja Micro 16s wymienia kilka elementów, które trudno sprawdzić dzisiaj, lecz mówi się o możliwości podłączania zewnętrznych twardych dysków oraz 8-calowych stacji dyskietek. Dodatkowo, sprzęt może pracować w sieci Omninet, która została opracowana przez firmę Corvus. Dzięki temu system może pracować jako węzeł większej sieci, dzieląc zasoby i programy z innymi maszynami.
Tego typu sieci były stosowane od początku lat ’80-tych i można powiedzieć, że był to odpowiednik dzisiejszej sieci lokalnej typu Ethernet.
Wspomniane rozszerzenia były prawdopodobnie przewidziane do podłączania do 130-pinowych portów, o których pisałem wcześniej.
Kolejną ciekawostką jest fakt, iż prasa omawiając Micro 16s wskazywała często brak możliwości uruchomienia Microsoft Basic’a jako jeden z największych błędów producenta. Sprzęt był oceniany jako bardzo wydajny, lecz także trudny w obsłudze.
Z pewnością był to pogląd niezbyt trafny, ale mówiono tak patrząc przez pryzmat systemu operacyjnego CP/M. Basic wydawał się bardziej naturalny i lepiej przystosowany do przeciętnego użytkownika. Z drugiej strony komputer Fujitsu był skierowany na rynek biznesowy, tak więc starano się sprawić, aby prezentował się jak najbardziej profesjonalnie, nawet jeśli w części były to tylko pozory.
Dla mnie historia Micro 16s pokazuje, jak bardzie zmieniło się podejście użytkownika do komputera osobistego. Dziś możliwość wprowadzania programów w Basic’u lub innym języku wysokiego poziomu oceniamy jako czynność specjalistyczną i w gruncie rzeczy mało kto chce się tym zajmować. Osobiście ubolewam, że minęły czasy, gdy komputer był traktowany jako narzędzie specjalistyczne, a użytkownika jako osoby, która musi nabyć minimalną wiedzę z zakresu programowania, aby sprawnie obsługiwać system operacyjny.
Opracował: Marcin Libicki